รัตนชาติคือ แร่หรือหินหรืออินทรียวัตถุธรรมชาติที่นำมาใช้เป็นเครื่องประดับ
สมบัติที่สำคัญของรัตนชาติ คือ มีความสวยงาม ทนทาน มีความแข็งคงทนต่อการถูกขูดขีดและหาได้ยากหมายความว่า แร่รัตนชาติมิได้มีเหมือนกันทุกประเทศ บางประเทศมีเพชรมาก เช่น แอฟริกาใต้ ประเทศไทยและพม่า มีทับทิมที่มีคุณภาพดี สีสวย เป็นที่รู้จักดีทั่วโลก ประเทศออสเตรเลีย มีโอปอที่มีค่าสูง และสวยงาม ประเทศจีน มีหยก ประเทศญี่ปุ่น มีไข่มุก ฯลฯ
ความสวยงามของอัญมณีอยู่ที่สี ประกายแวววาว และความใสสะอาด ซึ่งเป็นผลจากการเจียระไนประกอบกัน ทำให้คุณสมบัติดังกล่าวเด่นชัดขึ้น คุณสมบัตินี้เป็นสิ่งที่มีอยู่ในตัวเพชรพลอยแต่ละชนิด มีมาตั้งแต่เกิดเองตามธรรมชาติ เพชรพลอยชนิดเดียวกัน หรือต่างชนิดก็ตาม อาจมีสีอ่อนแก่ มีความใสหรือขุ่นมัว หรือมีมลทิน
รัตนชาติที่ผ่านการเจียระไนแล้ว เรียกว่าอัญมณี
รัตนชาติแบ่งเป็น 2 ประเภทคือ
1. เพชร (Diamonds) ทั้งชนิดใสไม่มีสี และชนิดที่มีสีต่างๆ
2. พลอย (Colored stones) หมายถึง อัญมณี ต่างๆ เช่น ทับทิม ไพลิน มรกต ควอตซ์ หยก ฯลฯ แต่ไม่รวมถึงเพชร นอกจากนี้ยังมีรัตนชาติบางชนิดที่เกิดจากสิ่งมีชีวิต เช่น ไข่มุก ปะการัง และอำพัน
เพชรพลอยเป็นแร่รัตนชาติ การค้นหาจึงต้องมีการศึกษาถึงกำเนิดความเป็นมาของเพชรและพลอยแต่ละชนิดว่า เกิดกับหินชนิดหรือประเภทใด หรืออาจกล่าวว่า หินชนิดใด จะเป็นต้นกำเนิดเพชรหรือพลอยเหล่านั้น ในสมัยโบราณอาจเป็นการพบเพชรพลอยก่อนแล้ว มีการศึกษาค้นคว้าวิจัยถึงแหล่งเพชร พลอยเหล่านั้น มีการบันทึกข้อมูลไว้ ซึ่งได้เป็นประโยชน์ในสมัยต่อมา โดยเป็นเครื่องชี้นำ หรือเป็นแนวทางในการสำรวจค้นหาแหล่งใหม่ต่อไป เพื่อให้ได้อัญมณีมาเสนอต่อผู้ใช้ ซึ่งมีเพิ่มมากขึ้นโดยตลอด การศึกษาทางวิชาการอัญมณี ตลอดจนการสำรวจค้นคว้าวิจัย ทำให้ได้พบแร่รัตนชาติ ที่มีคุณสมบัติเป็นอัญมณีเพิ่มมากขึ้นอีกมากมายหลายชนิด รวมทั้งหินที่มีลักษณะแปลกเด่น เมื่อนำมาตกแต่งด้วยวิธีการ และเทคนิคต่างๆ ก็ใช้ทำเครื่องประดับได้ นอกจากนี้แร่รัตนชาติชนิดใหม่ๆ ที่พบเป็นอัญมณี ยังมีสีสันต่างๆ มีประกาย และความใสสะอาด คล้ายกับเพชร ทับทิม มรกต หรือบุษราคัม ที่เคยรู้จัก และใช้กันมาก่อนนั้นด้วย ในขณะที่เพชรพลอย พวกทับทิม มรกต ฯลฯ หาได้ยากขึ้น ผู้นิยมต้องการใช้มีมากขึ้น อัญมณีที่มีสีสันคล้ายคลึงกัน ก็ทดแทนได้ แต่คุณภาพ และคุณสมบัติของอัญมณีดังกล่าว ซึ่งไม่เหมือนกันอยู่แล้วนั้น อาจจะดีกว่า หรือด้อยกว่าก็ได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับคุณลักษณะของอัญมณีแต่ละชิ้น
